Azot - najvažniji element prinosa

Azot kao najvažniji element povećanja prinosa ima višestruke značajne uloge kod biljaka: ulazi u sastav najvažnijih organskih jedinjenja, indirektno utiče u procesima fotosinteze, veoma značajno utiče na usvajanje drugih hranljivih elemenata itd. Zbog toga je blagovremena, precizna i izbalansirana ishrana azotom posebno važna za sve biljne vrste, a kod pšenice je najvažniji period formiranja klasa. U ovom periodu pšenica kreira potencijal za kasnije formiranje prinosa jer se tada formira broj klasaka u klasku kao i broj klasića u klasku. Za potrebe racionalne i izbalansirane prolećne prihrane ozimih strnina azotom koristi se N-min metoda prema Wehrmanu i Scharpf (1979). Ova metoda je razvijena u Nemačkoj, a kod nas se koristi od sredine 80-tih godina prošlog veka. Metoda se zasniva na merenju rezidualnog azota u zemljištu, odnosno količine nitratnog i amonijačnog oblika azota, neposredno pre prihrane useva. Obzirom da se amonijačni oblik azota fiksira u adsorptivnom kompleksu, njegova količina u rastvoru predstavlja prilično konstantnu vrednost (do 20 kg) pa se često izostavlja njegovo merenje. Razlika između potreba biljaka i utvrđene količine lakopristupačnog azota dodaje se azotnim đubrivima, pri čemu se kod obračuna potrebnih količina đubriva uzima u obzir i mineralizujuća sposobnost zemljišta tokom prolećnog dela vegetacije strnina.

N-min metodu čini određivanje:

a) rezervi rezidualnog azota u profile zemljišta u zoni rasprostiranja korenovog sistema rano u proleće (Nrezid.),

b) mineralizujuće sposobnosti zemljišta u vegetacionom periodu gajenog useva, merene na ugaru, bez đubrenja (Nmin),

c) usvojenog N biološkim prinosom (Nu) i

d) potreba gajenog useva za azotom (Nđ), koja se izračunava iz razlike ukupnih potreba useva za N umanjenih za zbir rezerve rezidualnog azota i mineralizujuće sposobnosti zemljišta.

Na osnovu ovih elemenata, osnovna jednačina za potrebe N đubrenja po N-min metodi je:

Nđ = Nu - (Nrezid. + Nmin)

Količina azota u zemljištu vrlo je promenljiva, a zavisi od plodnosti zemljišta, količine zaoranih žetvenih ostataka i sadržaja organske materije u zemljištu, preduseva i njegovog prinosa i đubrenja azotom, osnovnog đubrenja i klimatskih faktora, što znači da je specifična za svaku parcelu. Ona takođe zavisi od tipa zemljišta, načina njegovog iskorišćavanja (sistema obrade), temperature, vlažnosti i sadržaja vode u zemljištu.

Maksimalna mineralizacija u našim uslovima je krajem maja ili početkom juna, u zavisnosti od vremenskih uslova. Tokom prolećnog dela vegetacije dolazi do mineralizacije određene količine azota iz nepristupačnih, u pristupačne oblike za biljke. Kolika će se količina azota mineralizovati zavisi od tipa zemljišta, opšte plodnosti zemljišta i klimatskih prilika, i u proseku se uzima da je to oko 20-30 kg/ha.

Ukoliko je reč o peskovitom zemljištu ne možemo računati na tu količinu, a ukoliko je reč o humusnom dubokom i plodnom zemljištu, gde se zaoravaju žetveni ostaci ili primenjuju organska đubriva, i ima dovoljno prolećnih padavina, ta količina može biti i veća (oko 60 kg/ha). Razliku azota između potreba za određeni prinos, i količine rezudualnog azota i azota koji će se mineralizovati, potrebno je dodati mineralnim đubrivima, vodeći računa da će se iz đubriva iskoristiti oko 70% azota prve godine.

Veliki uticaj rezidualnog azota na prinos uslovljava da količina N iz đubriva za postizanje maksimalnog prinosa bude lokalnog karaktera, odnosno da na istoj parceli varira od godine do godine u zavisnosti od klimatskih uslova.

U planiranju visine prinosa i količina hraniva značajnu ulogu treba da imaju i količine zimskih padavina i raspored N u zemljišnom profilu.

Sadržaj azota u zemljištu se može smanjiti ispiranjem, erozijom, denitrifikacijom, volatizacijom i odnošenjem prinosom.

Ispiranje azota iz zemljišta zavisi od vrste N đubriva koja je primenjena.

Najpokretniji oblik azota u zemljištu je NO3 (nitratnog jona) dok je oblik NH4(amonijumjon) teže pokretan.

Volatizacija predstavlja gubitak azota iz zemljišta u vidu NH3. Volatizacija se može javiti nakon površinske primene azotnih đubriva u uslovima visokih temperatura i male količine padavina posle primene, kao i na parcelama koje imaju povećani sadržaja CaCO 3.

Osnovna mera sprečavanja volatizacije je unošenje azotnih đubriva u zemljište.

Gubici volatizacijom usled visokih temperatura mogu biti i do 30%. Zbog velike važnosti ovog hranljivog elementa, i vreme primene N đubriva zavisi od količine ovog hranljivog elementa u zemljištu, sorte, agroekoloških uslova i količine koju treba primeniti.

Prihrana pšenice

Iako je svaka proizvodna sezona specifična, generalno, pravo vreme za prvo prihranjivanje pšenice je od 10.februara do 5. marta, u zavisnosti od vremena setve. Usevi iz ranijih rokova imaju veću potrebu za N i za njegovom ranijom primenom. Zato ranije zasejane useve treba ranije prihraniti.

U prvom prihranjivanju treba uneti 60-80% predviđenog N. Optimalno vreme za drugo prihranjivanje je period od 5. do 25.marta, kada treba uneti ostatak predviđene doze, 20-40%. Ovo pravilo važi i za ječam i za tritikale.

Drugo prihranjivanje je ujedno i korektivno, a svakako se mora obaviti pre početka vlatanja. Prilikom izrade preporuke za primenu N đubriva potrebno je uzeti u obzir i razvijenost useva. Korekcije u prihrani sa N obavezno se moraju prilagoditi i sorti obzirom da su neke sorte osetljivije na poleganje.

Važan korektivni faktor je i gustina useva. NS sorte pšenice daju vrhunske prinose pri sklopu od 450 do 500 biljaka po m2. Svaka sorta ima svoju optimalnu gustinu, odnosno specifičan odnos između tri glavne komponente prinosa: broja klasova po m2, broja zrna u klasu i mase 1.000 zrna. Gušće useve (preko 500 biljaka po m2, tj. više od 60 biljaka na jedan dužni m) treba prihraniti sa 10-15% manje N. Kod ređih useva, ispod 400 biljaka, doza N se može za isti procenat uvećati. Kod pregustih useva (preko 600 biljaka po m2), mogu se primeniti regulatori rasta u fazama pri kraju bokorenja kako bi se biljke sigurale od ranog poleganja (ovi preparati skraćuju donje internodije).

Dipl.inž. Ljubica Vukićević, rukovodilac Stručne službe Victoria Logistic